Język inkluzywny, czyli wrażliwy na płeć – jak go stosować?

Słowa mają moc – mogą wyrażać pozytywne emocje lub ranić. Mogą też włączać lub wykluczać całe grupy osób. W jaki więc sposób dobierać słowa tak, aby nikogo nie dyskryminować? Z pomocą przychodzi język inkluzywny, który pozwala nam przełamywać utarte schematy dotyczące płci, pochodzenia, czy orientacji seksualnej. Czym dokładnie jest język inkluzywny i jak go stosować? W tym artykule poznasz formy inkluzywne i strategie językowe, dzięki którym nadasz swoim komunikatom wydźwięk tolerancji.

Inkluzywność – więcej niż trend

Różnorodność, niebinarność, tolerancja…to tematy niezwykle ważne we współczesnym świecie. Nie są to jednak trendy bez znaczenia, które szybko przeminą. Business Insider przewiduje, że w latach 2021-2023 inkluzywność zacznie wpływać na funkcjonowanie społeczeństwa i będzie kształtować nasze wybory, np. dotyczące miejsca pracy. Stąd wzrost popularności języka inkluzywnego, który znajduje coraz więcej zastosowań w różnych dziedzinach naszego życia – jego rola zaczyna być równie istotna w komunikacji społecznej, jak i dokumentacji medycznej, czy pismach urzędowych.

Dlaczego idea inkluzywności jest dla nas tak ważna?

Jesteśmy biurem tłumaczeń otwartym na tematy związane z językiem, kulturą i drugim człowiekiem, a tolerancja i akceptacja to główne wartości, którymi się kierujemy. Dlatego pojęcie inkluzywności jest nam szczególnie bliskie. Jeżeli poprzez język możemy sprawić, że świat stanie się, choć nieco lepszym miejscem – w Diunie chcemy być tego częścią! Zdecydowaliśmy więc wspierać ideę różnorodności i szerzyć dobre nawyki językowe.

Czym jest język inkluzywny?

Zacznijmy od wyjaśnienia, czym w ogóle jest inkluzywność. Jak podaje słownik PWN, słowo „inkluzywny” to inaczej „łączący lub obejmujący jakąś całość, czyli przeznaczony dla wszystkich”. Czym jest więc język inkluzywny? Podążając za oficjalną definicją Rady Unii Europejskiej, jest to język: 

• wolny od uprzedzeń,
• bez aluzji do płci,
• unikający stereotypów,
• uwzględniający różnorodność.

Inaczej mówiąc, język inkluzywny to taki, który traktuje wszystkich równo, bez względu na płeć, rasę, orientację, niepełnosprawność, wiek, pochodzenie, wyznanie, czy chociażby poglądy na świat. 

Jak stosować formy inkluzywne? 

Kiedy odnosimy się do mężczyzn, używamy form męskich, tj. nauczyciel, pracownik, a kiedy zwracamy się do kobiet, używamy form żeńskich, tzw. feminatywów, np. nauczycielka, pracownica. Z kolei, jeżeli chcemy zwrócić się zarówno do kobiet, jak i mężczyzn możemy zastosować dwie formy naraz, np. nauczyciele i nauczycielki, pracownicy i pracownice. W jaki jednak sposób możemy uwzględnić w komunikacie osoby niebinarne, które nie utożsamiają się z żadną z tych płci? W tym przypadku mamy do dyspozycji szereg form inkluzywnych, które pozwolą nam wyjść poza schematy i włączyć do naszego języka tolerancję. 

Formy inkluzywne możemy wykorzystywać w mowie i piśmie na kilka sposobów:

Znaki specjalne

Rzeczowniki zbiorowe 

Kolejną metodą w języku inkluzywnym jest zastosowanie rzeczowników zbiorowych. Dzięki temu w ogóle unikamy odnoszenia się do płci, a zamiast tego – zwracamy się do ogółu. 

Przykłady:

• Państwo (zamiast Pan/Pani),
• kadra/personel (zamiast pracownicy/pracownice),
• grono studenckie (zamiast studenci/studentki).

Sformułowania neutralne płciowo

Następna forma inkluzywna to tzw. osobatywy, czyli sformułowania neutralne płciowo. W tych wyrażeniach pojawia się słowo osoba, np. osoba przemawiająca. Dzięki temu możemy zwracać się do odbiorców bez odniesienia się do ich płci. Możemy też stosować wszystkie formy naraz, np. studenci, studentki, osoby studiujące. 

Konstrukcje bezosobowe 

W języku inkluzywnym możemy używać wszelkich konstrukcji bezosobowych, tj. tryb rozkazujący, które pozwolą nam uniknąć odniesień do płci.    

Przykład:

• Należy wypełnić ankietę (zamiast kandydat musi wypełnić ankietę),
• Proszę uzupełnić formularz. 

Dlaczego i kiedy warto zadbać o inkluzywność w języku? 

Język inkluzywny to doskonały sposób na wyrażenie tolerancji i szacunku wobec cudzych poglądów. Dlatego warto poznać strategie języka inkluzywnego, dzięki którym zyskamy pewność, że w naszych komunikatach nie dyskryminujemy innych, choćby przypadkowo.  

Formy inkluzywne to wyraz językowej tolerancji, dzięki której nikt nie poczuje się wykluczony.

„I Ty możesz zostać mechatronikiem!” – wyobraźmy sobie, że taki nagłówek widnieje na plakacie lub w poście na mediach społecznościowych z ogłoszeniem zachęcającym do aplikacji na studia. Odbiorcą nie jest jednak idealny target, czyli młody mężczyzna w wieku lat 18. Czyta je dziewczyna, której marzeniem od zawsze były studia techniczne. Nie trzeba dodawać, że w takiej sytuacji nasza odbiorczyni *ma prawo poczuć się co najmniej niekomfortowo.

Strategie języka inkluzywnego

Co zrobić, aby uniknąć sytuacji wykluczających daną płeć, jak w powyższym przykładzie? Przede wszystkim, należy zacząć w swoich komunikatach uwzględniać wszystkich możliwych odbiorców. 

Oto, jak można rozwijać język tolerancji i zacząć stosować formy inkluzywne w praktyce:

• Feminatywy (i splitting)

A więc możemy zastosować *feminatyw (wspomniana powyżej odbiorczyni). Nie jest to jednak jedyna możliwość. Kolejną opcją jest wymienienie obu płci, np. „I Ty możesz zostać mechatronikiem/ mechatroniczką”. Jest to tzw. splitting. 

• Niezaznacznie płci (i osobatywy)

A w przypadku, kiedy chcemy uwzględnić osoby niebinarne, możemy zastosować sformułowania, które w żaden sposób nie sugerują płci, np. „I Ty możesz studiować mechatronikę!”. 

• Komunikacja bezpośrednia 

Przede wszystkim słuchajmy drugiej osoby i nie bójmy się błędów. Komunikacja bezpośrednia pozwoli nam uniknąć błędów. Sami możemy poinformować, jak chcemy, aby się do nas zwracano, np. na mediach społecznościowych lub w stopce maila, warto dodać taką informację: „Cześć, jestem Ania (ona/she, jej/her, Pani/Mrs)”.

Jakie wyzwania niesie język inkluzywny?

Niestety, nie w każdym przypadku sytuacja jest tak prosta. Czasem zwyczajnie trudno jest wymyślić zdanie, które nie będzie nawiązywać do płci męskiej lub żeńskiej. Oczywiście z pomocą przychodzą osobatywy, np. „I Ty możesz zostać osobą mechatroniczną”. W praktyce jednak takie sformułowanie może brzmieć sztucznie i spotkać się z krytyką odbiorców.

Jak widać dobór odpowiednich form inkluzywnych to nie lada wyzwanie i czasem wymaga podjęcia trudnych decyzji. To wszystko jednak zależy od tego, co jest naszym głównym celem, a jak wiadomo, cel uświęca środki.

O czym należy pamiętać podczas wyboru form inkluzywnych? 

Bez względu na to, czy kierujemy wiadomość do studentów, pracowników, czy na media społecznościowe. Podczas tworzenia komunikatu zawsze należy uwzględnić potrzeby wszystkich odbiorców.

Warto więc najpierw zadać sobie istotne pytania: 

• Czy w Twojej grupie docelowej znajdują się tylko kobiety lub mężczyźni, czy też osoby niezdefiniowane w kwestii płci, preferujące określenie ono (ang. they/ them)?
• Tworzysz post na social media dotyczący promocji na walentynki? Może warto więc uwzględnić osoby o orientacji homoseksualnej?

W Diuna dbamy o język, który nie wyklucza

Podsumowując, warto stosować język inkluzywny w różnych rodzajach komunikacji, aby zapewnić odbiorcom poczucie włączenia i równości.  Dzięki formom inkluzywnym możemy mówić/pisać tak, aby nikogo nie wykluczać. Mamy nadzieję, że zdobyte informacje pomogą Ci zacząć używać języka świadomie i zawsze dobierać słowa z myślą o innych.

Dziękujemy Szymonowi Miśkowi z zaimki.pl za ciekawe szkolenie i rozmowę o języku inkluzywnym.